Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği (IATA), yayınladığı güncel küresel görünüm raporunda havacılık tedarik zincirindeki darboğazların derinleştiğini ve uçak bulunabilirliğinin sektörün büyüme hızını kısıtlayan en kritik sorunlardan biri haline geldiğini duyurdu. Rapora göre üretim ve teslimat gecikmeleri, sektörün talebi karşılayamamasına yol açarken, bu darboğazların etkisinin 2031–2034 döneminden önce normale dönmesinin beklenmediği ifade edildi.
Teslimat Açığı 5.300 Uçağı Aştı, Sipariş Birikimi Tarihi Rekorda
IATA verilerine göre sektördeki arz-talep dengesizliği kritik seviyelere ulaşmış durumda:
- Küresel teslimat açığı: En az 5.300 uçak
- Sipariş birikimi: 17.000’in üzerinde uçak (aktif filonun yaklaşık %60’ı)
- Bu birikim, mevcut üretim hızına göre 12 yıllık kapasiteye denk geliyor.
- Ortalama filo yaşı: 15,1 yıl
- Yolcu: 12,8 yıl
- Kargo: 19,6 yıl
- Geniş gövde: 14,5 yıl
- Depoda bekleyen uçak sayısı 5.000’i aşarak tarihi zirvelerden birine ulaştı.
Yeni uçak teslimatlarının 2025’in sonunda toparlanmaya başlaması ve 2026’dan itibaren hız kazanması bekleniyor. Ancak son beş yıldaki kalıcı üretim kayıpları nedeniyle arzın talebin gerisinde kalacağı ve normalleşmenin uzun yıllar alacağı belirtiliyor.
Walsh: “Havayolları Maliyet Baskısı Altında, Yolcular Daha Fazla Ödüyor”
IATA Genel Direktörü Willie Walsh, tedarik zinciri sorunlarının havayolu şirketlerini operasyonel ve finansal açıdan ciddi şekilde zorladığını belirterek şu ifadeleri kullandı:
“Havayolları yüksek kiralama maliyetleri, planlama esnekliğinin azalması, geciken sürdürülebilirlik yatırımları ve uygun uçak tiplerine erişimde yaşanan sıkıntı nedeniyle büyük kayıplar yaşıyor. Bu durum hem havayollarının hem yolcuların maliyetlerini artırıyor. Etkiler daha da kötüleşmeden çözümler hızlandırılmalı.”
Teslimat Gecikmelerini Derinleştiren Yeni Faktörler
Rapor, üretim ve sertifikasyon süreçlerindeki sorunları şu başlıklarla özetliyor:
1. Motor üretimindeki darboğazlar gövde üretimini kilitliyor
Motorlarda yaşanan kalite ve bakım sorunları nedeniyle yeni üretilmiş uçak gövdeleri motorlar hazır olana kadar hangarlarda bekletiliyor.
2. Yeni uçak sertifikasyon süreleri uzadı
Eskiden 12–24 ay süren sertifikasyon süreçlerinin 4–5 yıla kadar uzaması, özellikle uzun menzilli filoların yenilenmesini ciddi şekilde geciktiriyor.
3. ABD–Çin ticaret gerilimi maliyetleri artırıyor
Metal ve elektronik parçalara uygulanan tarifeler, tedarik zincirindeki darboğazları derinleştirerek bakım ve üretim maliyetlerini yukarı çekiyor.
4. Kalifiye işgücü eksikliği kritik seviyede
Motor ve parça imalatındaki uzman işgücü eksikliği, üretim artış planlarını yavaşlatıyor.
5. Tedarik zinciri kırılganlığı artıyor
Kritik parçalar için birkaç tedarikçiye bağımlılık, ekonomik ve jeopolitik belirsizlikler karşısında ciddi risk oluşturuyor.
Yakıt Verimliliği Yavaşlıyor, Eski Filolar Maliyeti Artırıyor
Filo yaşlandıkça yakıt verimliliğindeki iyileşme hızla düşüyor:
- Tarihsel yakıt verimliliği artışı: %2,0/yıl
- 2025 gerçekleşmesi: %0,3
- 2026 tahmini: %1,0
Bu durum, havayollarının daha fazla yakıt tüketen eski uçakları uçurmak zorunda kalmasına yol açıyor.
Kargo Filosu İçin Riskli Görünüm
- Yolcu uçaklarının kargo uçaklarına dönüştürülmesi yavaşladı.
- Geniş gövde üretimindeki gecikmeler kargo kapasitesini sınırlıyor.
- Yaşlanan kargo uçakları faydalı ömürlerinin sonuna yaklaşıyor.
Tedarik Zinciri Darboğazlarının 2025 Maliyeti: 11 Milyar Doları Aşacak
IATA ve Oliver Wyman’ın ortak çalışmasına göre sektörün 2025 kayıpları şöyle:
- Yakıt maliyetleri: 4,2 milyar $
- Bakım maliyetleri: 3,1 milyar $
- Motor kiralama maliyetleri: 2,6 milyar $
- Yedek parça/stok maliyetleri: 1,4 milyar $
Çözüm Önerileri: Daha Şeffaf Tedarik Zinciri ve Gelişmiş Üretim
Rapor, darboğazları hafifletmek için şu adımların önceliklendirilmesini öneriyor:
✔ MRO süreçlerinin OEM bağımlılığından çıkarılması
Satış sonrası hizmetlerde alternatif tedarik kaynaklarına erişimin kolaylaştırılması.
✔ Tedarik zincirinde tam görünürlük
Tüm seviyelerde dijital izlenebilirlik ile erken risk tespiti ve darboğaz yönetimi.
✔ Veri paylaşımı ve tahmine dayalı bakım platformları
Yedek parça stoklarının optimize edilmesi ve uçak duruş sürelerinin azaltılması.
✔ Gelişmiş üretim tekniklerinin yaygınlaştırılması
Alternatif parçaların (ör. USM – kullanılmış servis malzemeleri) onay süreçlerinin hızlandırılması.
