Amerika Birleşik Devletleri’nin II. Dünya Savaşı’ndaki endüstriyel çabalarının büyük kısmı savaş uçağı ve deniz araçlarının üretimine harcandı. Savaş boyunca, Amerika Birleşik Devletleri endüstrisi her türden yaklaşık 300.000 adet uçak üretti. Sovyetler Birliği’nin uçak üretimi ağırlıklı olarak küçük avcı uçaklarına odaklanırken, ABD üretimi ağır bombardıman uçaklarını içeriyordu.
Savaşın en ünlü ve seri üretimli ağır bombardıman uçaklarından biri olan Boeing B-17 Flying Fortress’ti. (Uçan Kale). Bu ağır bombardıman uçakları, özellikle 1943’te ağır kayıplar vermesine rağmen, aldıkları çok fazla darbeye rağmen uçmaya devam edebilen bir uçak olarak biliniyordu. Amerika Birleşik Devletleri savaş ekonomisine geçiş yaptığında, Boeing, Lockheed ve Douglas firmaları 12.000’den fazla B-17 Flying Fortress bombardıman uçağı üretmek için iş birliği yaptı.
B-17 Flying Fortress, II. Dünya Savaşı’nın en ünlü bombardıman uçaklarından biridir. Avrupa üzerinde bombardıman sırasında birçok B-17’nin ağır hasar almasına rağmen üslerine dönmeyi başarmaları ile ünlenmiştir. Flying Fortress, kendini savunması için tam 13 makineli tüfekle donatılmıştı. Ancak, 1943’te Almanya üzerindeki kayıpları kabul edilemez hale geldi.
Uzun menzilli avcı uçaklarının koruyucu olarak hizmete girmesiyle B-17’ler, Almanya üzerindeki bombardıman operasyonlarına yeniden başlayabildiler. B-17, Pearl Harbor Baskını’nın ardından II. Dünya Savaşı’na girdiği dönemde Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri’nde (USAF) bulunan bombardıman uçaklarından biriydi. O dönemde yalnızca birkaç adet B-17 olmasına rağmen, üretim kısa sürede artarak tüm zamanların en çok üretilen bombardıman uçaklarından biri oldu.
Uçan Kale’nin tasarlanması, II. Dünya Savaşı’nın başlamasından önce başlamıştı. Boeing, programa “Proje 299” adını verdi, uçağın 1.000 ila 2.000 mil mesafede, 200 ila 250 mil hızda uçması ve 2.000 libre (907 kg) yük taşıması gerekiyordu. Boeing mühendisleri, sivil uçaklardan Model 247 ve Model 294 üretiminde edindikleri bilgileri kullanarak 2.000 mil menzile sahip B-17’yi hızla geliştirdiler. Dört adet motorları her biri 750 hp güç üreten yıldız pistonlu Wright R-1820-39 Cyclone Engines veya Pratt&Whitney R-1690 Hornet Radial Engines idi.
Boeing B-17, 1935 ile 1945 yılları arasında 10 yıl üretimde kaldı. Uçan Kalelerin çoğunu Boeing üretmiş olsa da, üretim Lockheed ve Douglas fabrikaları ile ortaklaşa yürütüldü ve toplam 12.731 adet B-17 Uçan Kale ağır bombardıman uçağı üretildi. Boeing bunların 6.981’ini Seattle’daki ana üretim tesisinde üretti.
Lockheed ve Douglas,kendi üretim tesislerinde (Boeing lisansı altında) toplam 5.745 B-17 üretti. II. Dünya Savaşı’nda, uçak üreten şirketlerde, ABD ordusunun doymak bilmeyen ihtiyaçlarını karşılamak için, lisans altında uçak üretilmesi yaygındı. Lockheed toplam 2.750 adet, Douglas ise 2.995 adet B-17 üretti.
ABD uçak endüstrisi, savaş sırasında her türden toplamda yaklaşık 98.000 bombardıman uçağı üretti. Bu sayıya, yaklaşık 4.000 çok ağır bombardıman uçağı, 32.000 ağır bombardıman uçağı, 21.000 orta bombardıman uçağı ve 40.000 hafif bombardıman uçağı dahil. En çok üretilen ağır veya orta bombardıman uçağı, 18.000’den fazla üretilen B-24 Consolidated oldu. İkinci sırada B-17 Flying Fortress yer alırken, onu North American’ın B-25’i ve Martin’in B-26’sı takip etti.
Savaşta toplam 4.735 adet B-17 Flying Fortress bombardıman uçağı kaybedildi; bu da üretilenlerin üçte birinden fazlasının düşman saldırılarında düştüğü anlamına geliyor. B-17, kendini korumak için makineli tüfekleri olan, dayanıklı ve güvenilir bir uçak olarak biliniyordu.
Avrupa’ya yapılan hava baskınları tehlikeliydi, planlamacılar uçan kalenin düşman toprakları üzerinde uçarken düşman avcı uçaklarının saldırısında kendini savunabileceğini inanıyorlardı. Bu nedenle ilk başta USAF, bu bombardıman uçakları Avrupa üzerinden hedeflerine doğru uçarken onları korumak için refakatçi avcı uçaklarına ihtiyaç duymamışlardı. Bombardıman uçak gruplarının sayıca fazla olmasının güvenlik sağlayacağını düşünerek, Avrupa üzerinde büyük gruplar halinde uçuruldular.
1943’ün sonlarında ABD, P-47 Thunderbolt’lar ve İngiliz Kraliyet Hava Kuvvetleri Spitfire’lar kısa menzilli eskort görevi yapıyorlardı. En kötü olaylardan biri, Sekizinci Hava Kuvvetleri’nin 229 uçaklık bir filodan 60 adet B-17’yi kaybettiği, bunlardan ancak beşinin İngiltere’ye acil iniş yapabildiği 14 Ekim 1943 “Kara Perşembe”ydi. Yaralanan uçaklardan 12’si hurdaya çıkarılmış, 121’i ise onarımla kutarılmıştı. Kara Perşembe günü 600’den fazla havacı ölmüş veya kaybolmuş, 43’ü ise yaralanmıştı. Bombalama görevi, Almanya Schweinfurth’daki Ball Bearing (BilyalıYatak) fabrikalarıydı.
- Dünya Savaşı’nın ardından, B-17’lerin çoğu ihtiyaç kalmadığı için hurdaya çıkarılarak parçalandı. Bugün sadece yaklaşık 86 uçak günümüze ulaşabilmiş olup, bunların sadece beşi faal olarak uçmaktadır. Günümüze ulaşan bu uçakların çoğu savaşın sonlarında inşa edilmiş, sadece altı tanesi muharebeye girmiştir. Amerika Birleşik Devletleri genelinde yaklaşık 40 adet B-17 ve dünya genelindeki koleksiyonlarda 46 adet daha bulunmaktadır.
Havacılık web sitesi Aero Vintage Books, üç B-17’yi “Çalışır Durumda”, yani uçuyor olarak filosunda tutuyor. Beş tanesi ise “Uzun Süreli Bakımda”, üçü ise “Restorasyonda veya Yeniden İnşa Halinde”. Aero Vintage Books, 2018’de hayatta kalan B-17’leri ayrıntılı olarak anlatan bir kitap yayınladı. O zamandan beri iki B-17 kazalarda kaybedildi. Bunlardan biri Texas Raiders, 2022’de havada çarpışmada kaybedilen bir Hava Kuvvetleri Anma Kuruluşu’nun B-17’siydi.
Hava Kuvvetleri Anma Kuruluşu B-17 Uçan Kale’yi uçurabilen az sayıdaki kuruluştan biridir. Kuruluş uçuş sezonu boyunca halka açık uçuşlar da yapmaktadır. B-17’lerde sekiz yolcu kapasiteli koltuklar bulunmaktadır. İki koltuk, bölmenin önündeki bombardımancı koltukları ve hemen arkasında bulunan navigatör koltuğu da dahil olmak üzere burun bölümünde yer almaktadır.
Telsiz odasında 3 koltuk ve orta bölmede 3 koltuk daha bulunmaktadır. Anma uçuşlarında yolcuların bu iki bölmede hareket etmelerine ve dışarı bakmalarına imkan verilmektedir. Bu anı uçuşlarının süresi 20 dakikadır.
Anma Hava Kuvvetleri (Commemorative Air Force), II. Dünya Savaşı’ndan kalma bir dizi başka eski uçağı da işletmektedir. En dikkat çekici uçaklardan biri, Fifi adlı son derece nadir uçan bir Boeing B-29 Superfortress’tir. Kuruluşun üyeleri bu uçağı 1970’lerde, Kaliforniya’daki China Lake’teki ABD Donanması Deneme Sahası’nda füze hedefi olarak kullanırken bulup satın almış, restore edilmiş ve şu anda uçan iki B-29’dan biridir.
On yıllık üretim süreci boyunca toplam 12.731 adet teslim edilen Boeing B-17 Flying Fortress, B-24 Consolidated’dan sonra tüm zamanların en çok üretilen ikinci ağır bombardıman uçağı oldu. Bu ağır bombardıman uçağının yüksek sayıda üretimi, Boeing, Lockheed ve Douglas gibi birçok ABD şirketinin ortak çalışmasıyla gerçekleşti. Bu sayılar, ABD uçak üretim endüstrisinin yüksek üretim kapasitesinin açık bir göstergesidir.
Erhan İnanç Eylül 2025
