Değerli okurlar,
Havacılık dünyası, uzun zamandır belki de en büyük dönüşüm adımlarından birini yaşıyor. Bir yanda Türkiye’nin 26 Kasım 2025 itibarıyla resmen devreye aldığı FRA (Free Route Airspace) uygulamasıyla gökyüzünde başlayan bir özgürlük hamlesi, diğer yanda Airbus A320 ailesinde ortaya çıkan kritik yazılım arızasıyla küresel bir alarm durumu…
Bu iki başlık ilk bakışta birbirinden bağımsız görünebilir. Oysa gökyüzünün trafiğini şekillendiren her yenilik, her risk, her kriz aslında aynı gerçeğe işaret ediyor: 21. yüzyılın gökyüzü artık geçmişin kurallarıyla yönetilemez.
Gelin, bugün havacılığın hem dönüşümünü hem kırılganlığını aynı anda gösteren bu iki büyük başlığı birlikte masaya yatıralım.
FRA: Gökyüzünün Yeni Özgürlüğü
On yıllardır uçaklar, ATS adı verilen sabit hava yolları üzerinde uçuyordu. Bu yollar, gökyüzünün görünmez otoyollarıydı. Ancak dünyadaki trafik artışı, yakıt maliyetleri, çevre baskısı ve kapasite sorunları, bu otoyolların artık yetersiz kaldığını gösterdi.
İşte FRA, tam bu noktada devreye giriyor.
Artık uçaklar, Türkiye hava sahası içinde:
- Sabit yollara bağlı olmadan,
- İstedikleri waypoint’leri kullanarak,
- En kısa, en verimli güzergâhı seçerek
uçabiliyorlar.
Tabii bu bir “serbest uçuş” değil; ATC hâlâ oyunun hakemi. Ancak artık sahadaki oyuncular, eskisinden çok daha özgür.
Türkiye FRA’ya Neden Şimdi Geçti?
Çünkü Avrupa yıllardır FRA’nın faydasını somut verilerle görüyor. 2007’de %3,58 olan rota uzaması, 2025’te %1,57’ye kadar düştü.
Bu da şu demek:
- Daha kısa uçuş süresi
- Daha az yakıt
- Daha az karbon salınımı
- Daha az gecikme
- Daha yalın bir hava sahası
Türkiye, FRATURK adıyla ilk fazını devreye aldı:
- FL305 ve üzeri
- Şimdilik 23.00–05.00 arasında
- 2026–27’de 24 saate çıkacak
Türkiye’nin coğrafi konumu düşünülürse, bu değişimin bölgesel etkisi bile başlı başına bir başlık.
ATC İçin Yeni Oyun: Trafiği Yönetmek Artık Daha Stratejik
Eskiden belirli rotalarda düğümlenen trafik, FRA ile dağılıyor. Kontrolörlerin yükü azalıyor; darboğazlar ortadan kalkıyor. Bu da gökyüzünde adeta yağ gibi akan bir trafik anlamına geliyor.
Yolcular İçin Kazanç Ne?
Örneğin İstanbul–Frankfurt güzergâhında 100 km kısalma:
- 6–10 dakika daha kısa uçuş
- 250–450 kg daha az yakıt
- Türbülanslı bölgelerden kaçma imkânı
- Daha az rötar
Bu tablo, bilet fiyatlarına bile olumlu yansıyabilir.
A320 Krizinin Öğrettikleri
Tam “gökyüzü modernleşiyor” derken, 30 Ekim 2025’te JetBlue’nun A320’si Cancun–Newark uçuşunda yaşanan ELAC yazılım arızası tüm dünyayı alarma geçirdi.
Yoğun güneş radyasyonunun uçuş kontrol bilgisayarını etkilediği anlaşıldı ve sonuç: ani irtifa kaybı, acil iniş.
Bir yazılım satırının, 37 bin feet irtifada böylesine kritik bir rol oynayabileceği belki kulağa şaşırtıcı geliyor. Fakat modern havacılık, artık metal kanatlardan çok, bu kanatları yöneten milyon satır kodun zekâsına güveniyor. Sorun tam da burada: A320’nin uçuş kontrol sistemlerinden biri olan ELAC’ın, nadir görülen yoğun güneş radyasyonu altında verileri bozabildiği fark edildi. Airbus’ın dünya çapındaki 6.000 A320 uçağını acilen çağırmasının nedeni tam olarak bu.
EASA’nın “güncelleme yapılmadan uçuş yok” diyen direktifi ise havayollarına net bir mesaj verdi: Bu mesele, ertelenebilir bir bakım işi değil; uçuş güvenliğinin kalbine yönelmiş bir risk.
Havayolları Birbirine Çarpmayan Domino Taşları mı?
Dünya genelinde tablo daha güncelleme başlamadan etkilerini göstermeye başladı. American Airlines 200’e yakın uçağını sıraya soktu, Air India ve IndiGo benzer süreçlere girdi. Japonya’nın ANA’sı 95 uçuşunu iptal etti; Air France bazı rotaları geçici olarak kapattı. Kolombiya merkezli Avianca ise filonun %70’inin etkilendiğini açıkladı.
Güncelleme bazı uçaklarda yalnızca “rollback”, yani eski sürüme dönüş işlemi kadar kolaydı. Yaklaşık 2–3 saatlik bir iş… Ancak eski gövdelerde donanım değişimi gerekince işler hem maliyetli hem de zaman alıcı bir hâl aldı.
Gökyüzünde yaşanan bir yazılım hatasının, yerde nasıl bu kadar büyük bir dalga etkisi yarattığı ise havacılığın bugün geldiği teknolojik bağımlılığı açıkça ortaya koyuyor.
THY, ilk açıklamayı yaparak 8 uçağının; Ajet de 7 uçağının etkilendiğini duyurdu. Diğer şirketler ise sessiz; bu da toplam A320 sayısıyla etkilenen uçak sayısı arasındaki boşluğu bulanıklaştırıyor. Çünkü A320 ailesi dediğimiz yapı, A320-200’den A321’e kadar uzanan geniş bir model yelpazesini içeriyor. Her A320, her A320-neo bu kapsama girmiyor.
Piyasadaki bilgi kirliliğinin nedeni de tam olarak bu: Uçağın yaşı, motor tipi, yazılım sürümü—hepsi ayrı bir etki alanı yaratıyor. Yani “Türkiye’de şu kadar uçak etkilendi” demek, havayollarının açıklama yapmadığı bir ortamda bir nevi tahmin sanatı hâline geliyor.
Gecikme, Kaybedilen Uçuşlar ve Doların Soğuk Hesabı
Peki bu yazılım arızasının havayolları için anlamı ne?
En yalın hâliyle: Para.
Bir A320’nin yazılım güncellemesi için hangara girmesi, tek başına teknik bir işlem değil; operasyonun bütününe dokunan bir zincirleme reaksiyon.
Her iptal kaybedilen bir uçuş geliri demek.
Her gecikme, personel ve yakıt maliyetinin artması demek.
Yere indirilen her uçak, programa domino etkisiyle vuruyor.
Üstelik maliyetler uçağa göre 12.000 ile 48.000 USD arasında değişebiliyor. Sadece tek bir uçak için…
Onlarca veya yüzlerce uçağa sahip bir filo düşünün; rakamın nasıl büyüdüğünü tahmin edebilirsiniz. Havayolları için bu sadece yazılım değil, doğrudan bilançoya işlenen bir gölge.
Yazılım Güncellemesi Kimin Elinde?
Havacılıkta en kritik konu şu: Uçuş kontrol yazılımları, havayollarının elinde değildir. Öyle telefonumuza uygulama yükler gibi bir süreçten bahsetmiyoruz.
Bu güncellemeleri yalnızca şu taraflar yapabilir:
- Airbus teknik ekipleri
- Airbus tarafından onaylı MRO’lar
- Yetkili havayolu bakım ekipleri
Türkiye’de Turkish Technic, bu konuda başı çekiyor. SHT-145 ve Airbus onayı ile hem kritik yazılımları güncelleyebiliyor hem de uçuş öncesi gerekli testleri tamamlayabiliyor. Diğer MRO’lar ise Airbus’ın doğrudan yetkilendirmesine bağlı.
Özetle: Uçuş kontrol yazılımına herkes dokunamaz. Dokunmamalıdır da.
Gökyüzünde Küçük Bir Kod Satırı, Yerde Dev Bir Ders
Bu olay, havacılığın geleceğine dair sessiz ama güçlü bir uyarı niteliği taşıyor. Uçaklar artık mekanik arızalardan çok, yazılım stabilitesine bağımlı. Bir algoritma hatası, yüzlerce yolcuyu etkileyebilir; havayollarının mali dengelerini bozabilir; global uçuş trafiğinde çarpan etkisi yaratabilir.
Fakat aynı zamanda şunu da gösteriyor:
Günümüzde havacılık sektörü, krizleri hızla teşhis edip global ölçekte çözüm üretebilecek bir koordinasyona sahip.
A320 ailesi için verilen bu acil çağrı; şeffaflık, hızlı reaksiyon ve teknik yetkinliğin bir arada ne kadar hayati olduğunu bir kez daha ortaya koydu.
Gökyüzü Hem Daha Özgür Hem Daha Kırılgan
Bugün FRA ile gökyüzü daha verimli, daha esnek, daha modern bir hale geliyor.
Ama aynı gökyüzünde, tek bir yazılım satırındaki hata, binlerce uçağı yere indirebiliyor.
Bu iki tablo bize aslında tek bir şey söylüyor:
Havacılık, insanlığın en büyük mühendislik başarısı olduğu kadar, en hassas ekosistemlerinden biri.
Türkiye FRA ile geleceğe doğru güçlü bir adım attı.
Airbus krizi ise bize bu geleceğin ne kadar dikkatli inşa edilmesi gerektiğini hatırlatıyor.
Gökyüzü geniş ama hata payı dar.
Devrimlerle riskler yan yana uçuyor.
Tüm havacılara güvenli ve huzurlu bir hafta dilerim.