Lockheed Martin, beşinci nesil savaş uçağı F-35 Lightning II için geliştirilen Teknoloji Yenileme-3 (TR-3) modernizasyonunun başarıyla tamamlandığını ve sistemin artık muharebe görevlerini destekleyecek kararlı bir yapı kazandığını duyurdu. Şirket, bu önemli duyuruyu 2025 Paris Air Show kapsamında gerçekleştirdi.
Lockheed Martin F-35 Programı İş Geliştirme Başkan Yardımcısı J.R. McDonald, TR-3 sisteminin operasyonel kararlılığa ulaştığını ve güvenle çalıştığını belirtti. Ancak şirket, ABD hükümetinden gerekli sertifikasyon ve operasyonel onay süreci için net bir tarih paylaşmadı. F-35 Müşterek Program Ofisi (JPO) de sürecin tamamlanma takvimine ilişkin bilgi vermedi.
Gecikmeli Başlangıç: TR-3 Teslimatları 2023’te Durdurulmuştu
TR-3 modernizasyonu ilk etapta Nisan 2023 itibarıyla sahaya sürülmek üzere planlanmıştı. Ancak yazılım ve donanım entegrasyonunda yaşanan gecikmeler nedeniyle Temmuz 2023’te teslimatlar durdurulmuştu. Bu süre zarfında Lockheed Martin üretime devam etti; ancak teslim edilemeyen TR-3 donanımlı uçak sayısı 120’yi aştı.
75 Teknik İyileştirme ve Yapay Zekâ Uyumlu Sistem
TR-3; radar, sensör, elektronik harp ve silah sistemleri entegrasyonunu kapsayan Block 4 modernizasyon programı için temel altyapıyı oluşturuyor. TR-2’ye göre 25 kat daha yüksek işlem gücüne sahip yeni nesil entegre çekirdek işlemcisi, gelişmiş kokpit ekranları, yüksek hafıza kapasitesi ve hızlı görev güncelleme kabiliyetiyle öne çıkıyor.
Bu gelişmiş mimari sayesinde sistem, yapay zekâ destekli görev planlama ve veri füzyonu gibi yeni nesil fonksiyonlara da tam uyumlu hâle getirildi. TR-3 altyapısı, 2020’li yılların ikinci yarısında sahaya sürülecek Block 4 yeteneklerinin temelini oluşturacak.
Block 4: F-35’in En Kapsamlı Modernizasyonu
Lockheed Martin yetkilileri, Block 4 modernizasyonunu “tarihin en iddialı savaş uçağı modernizasyonu” olarak tanımlıyor. Bu aşamada F-35’e; AN/APG-85 radarı, AIM-260 JATM, Meteor füzesi, AARGM-ER, Norveç yapımı JSM, gelişmiş stealth kaplamalar ve yeni elektro-optik sistemlerin entegrasyonu planlanıyor.
Ayrıca, ThNDR IR karşı tedbir sistemi ve Pratt & Whitney F135 motoruna yönelik çekirdek modernizasyonla %50 daha yüksek itki ve soğutma kapasitesi hedefleniyor. AETP kapsamında geliştirilen XA100 motoru ise maliyet ve entegrasyon riskleri nedeniyle tercih edilmedi.
Teslimatlar Kademeli Olarak Yeniden Başladı
Temmuz 2024 itibarıyla Lockheed Martin, eğitim görevlerine uygun sınırlı TR-3 yazılımına sahip ilk F-35A uçaklarını teslim etti. İlk iki uçak Alabama Dannelly Field ve Nevada Nellis Hava Üssü’ne gönderildi. Ancak bu platformlar, muharebe görevlerine henüz uygun değil. Block 4 uyumlu tam sürümün 2025 ortasında devreye alınması planlanıyor.
Haziran 2025 itibarıyla TR-3 donanımlı 200 uçak teslim edildi. Şirket, yıl sonuna kadar bu sayının 170 ila 190 ek teslimatla artırılmasını hedefliyor.
Lot 20 Sözleşmesi ve Üretim Hattı Güçlendi
Kasım 2024’te ABD Savunma Bakanlığı ile imzalanan 869.9 milyon dolarlık Lot 20 sözleşmesi, TR-3 ve Block 4 özelliklerini içeren yeni üretim dönemini başlattı. Mart 2024 itibarıyla Lockheed Martin’in üretim hızı ayda 20 uçak seviyesine ulaştı. Teslimat kesintisi süresince üretimin sürmesi için şirket 700 milyon dolarlık iç kaynak kullandı.
Ayrıca, TR-2 konfigürasyonlu F-35’ler için modernizasyon kitleri de sahaya sürüldü. Bu kitler, operasyonel üslerdeki teknik ekiplerce entegre ediliyor.
Test Uçuşları ve Operasyonel Başarılar
İlk TR-3 konfigürasyonlu F-35, 6 Ocak 2023’te Edwards Hava Üssü’nde test uçuşunu gerçekleştirdi. Testte uçak 35.000 ft irtifaya ve ses hızına yakın hıza ulaştı. Çok alanlı harekât testlerinde ise Hollanda’ya ait bir F-35, kara konuşlu topçu birliğine yüksek hassasiyetle hedef verisi sağladı.
Avrupa’nın Katılımı Artıyor
Haziran 2025 itibarıyla dünya genelinde 1.185’ten fazla F-35 teslim edildi; programa 20 ülke dâhil oldu. Avrupa’da üretim zincirine katkı sunan ülkeler arasında Almanya (Rheinmetall), Finlandiya (Patria), İtalya (Leonardo) ve Belçika yer alıyor. Parçaların montajı İtalya’daki Cameri tesisinde gerçekleştiriliyor.
Son olarak TR-3 donanımlı F-35’leri teslim alan Avrupa ülkesi Polonya oldu. Polonyalı pilotların eğitimi ABD’de Ebbing Ulusal Hava Muhafız Üssü’nde başladı. Çekya, Romanya ve Yunanistan da yeni kullanıcılar arasında.
Geleceğe Yatırım: Beşinci Nesil Ötesi Planlama
Lockheed Martin, F-35 platformunu geleceğe hazırlamak amacıyla ABD’nin Yeni Nesil Hava Üstünlüğü (NGAD) programından elde edilen teknolojileri entegre etmeyi hedefliyor. Yeni stealth kaplamalar, gelişmiş sensörler ve opsiyonel insansız uçuş yetenekleri, “beşinci nesil artı” konseptiyle platforma kazandırılacak.
Şirket, bu yeni yapılandırmanın, altıncı nesil savaş uçaklarının kabiliyetlerinin %80’ini yaklaşık yarı maliyetle sunabileceğini belirtiyor. “F-55” adlı çift motorlu yeni model konsepti de masada; ancak bazı uzmanlar bu projenin uygulanabilirliğini sorguluyor.